سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر یکی از بزرگ ‌ترین سازه های صنعتی و شاهکار مهندسی ایران باستان می باشد، مجموعه سازه های آبی شوشتر دارای منظره ای چشم ‌نواز و دل‌ نوازی می باشد، که هنر دست معماران ایرانی را به رخ می کشد، این سازه مهندسی و صنعتی به دستور کوروش کبیر در زمان هخامنشیان برای آبادانی و زیبایی و رونق و تامین آب شرب و کشاورزی مردم منطقه  ساخته شده است. شهر شوش تا اوایل دوره پهلوی مرکز استان خوزستان بوده، در ادامه آس چارتر به معرفی این سازه صنعتی و قطب گردشگری در شوشتر می پردازد، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

تاریخچه و معماری سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر یکی از جذاب‌ ترین جاذبه‌ های گردشگری در خوزستان که با خشت، گل، چوب و ساروج ساخته شده و دوره قدمت آن به دوران هخامنشیان و ساسانیان باز‌می ‌گردد و در آن زمان بعنوان تنها یک سد بوده و در دوره های بعد بخش هایی به آن اضافه شده، بخش‌ هایی مثل آسیاب و باریکه آب که این بخش ها برای تامین آب به آن اضافه شده، سازه های آبی شوشتر از ۱۳ بخش اصلی تشکیل شده که بیشتر این بخش ها به کل یا تخریب شدند و یا در حال خراب شدن هستند. مجموعه آبی شوشتر از معروف ترین مجموعه های بی نظیر در جهان می باشد و نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

بخش های مختلف سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر یک سیستم آبیاری پیچیده و عظیمی می باشد که بزرگترین مجموعه‌‌ های صنعتی قبل از انقلاب صنعتی بشمار می رود و در طی صدها سال ساخته شده، این سازه ی عظیم از بخش های مختلفی همچون: پل‌ ها، بند، آبشار، کانال و تونل‌ های بزرگ ساخته شده است. این سازه های مهندسی شده به صورت بسیار هماهنگ و منظم با هم دیگر در ارتباط هستند و نقش هدایت کردن آب را برای آبیاری و کشاورزی دشت های اطراف شهر دارند، در ادامه بخش‌های مختلف آن را به شما معرفی خواهیم کرد.

بند ميزان شوشتر

یکی از بخش های سازه های آبی شوشتر بند میزان می باشد، این بند در قسمت شمال شوشتر قرار دارد و قدمت آن به دوره ساسانیان باز می گردد، رود کارون به دو شاخه شطیط و گرگر توسط این بند به دو قسمت تقسیم می شود. هر چند که این بند آب رودخانه کارون را شش قسمت تقسیم کرده که چهار قسمت آب این رودخانه به مسیر شطیط که به چهار دانگه معروف است می ریزد و دو قسمت دیگر آن به سمت شرق گرگر که بنام دو دانگه معروف می باشد، می رود. این دو شاخه شهر شوشتر بر روی تخت سنگی ساخته شده و بعد از طی 44 کیلومتر در محل بند قير به شاخه شطيط می پيوندد. این بند یک سازه ی دست ساز می باشد که به صورت دايره در ابتداى رود گرگر ساخته شده و دارای چندین انحنا بوده این بند بسیار قطور می باشد و قطر آن بیش از 250 متر و طول آن نیز به 523 متر می رسد. بند ميزان دارای نام های دیگری همچون قيصر، شاپورى، دولتشاه، تراز و خاقان و محمد على ميرزا داشته که در طول دوره های مختلف بر روی آن گذاشته شده بود.

برج کلاه فرنگی شوشتر

برج کلاه فرنگی از دیگر بخش های سازه های آبی شوشتر می باشد که این برج به صورت هشت ضلعی بوده در شمال شهر شوشتر قرار دارد، برج کلاه فرنگی جهت کنترل ارتفاع آب و نظارت بر عملیات  در این قسمت ساخته شده است، هر یک از اضلاع برج بین 1.10 تا 1.28 متر است و تا سطح زمین حدود4 متر ارتفاع و ارتفاع برج کلاه فرنگی حدود 7 متر می باشد.

رودخانه دستکند گرگر شوشتر

رودخانه گرگر از دیگر بخش های سازه ای آبی شوشتر می باشد، که به دستور اردشیر بابکان پادشاه ساسانی  ساخته شده، که یک سوم از آب رودخانه کارون که توسط بند میزان در بالای آن ساخته شده را در خود جای داده است، این رودخانه به صورت دست ساز می باشد و کف آن با سنگ های متصل به وسیله بست های فلزی، پوشیده شده و مسیر حرکت آن از درون شهرطراحی شده این طراحی ها برای جلوگیری از عمیق تر شدن آن انجام شده است. این رودخانه یا کانال گرگر دارای مسیر طولانی می باشد که از سمت جنوب از شهر و کانال های مصنوعی عبور کرده و با به کار انداختن سازه های آبی به بند قیر به رودخانه شطیط می پیوندد.

پل بند گرگر شوشتر

بر فراز مجموعه آسیاب ها و آبشارها سازه آبی شوشتر پل بند گرگر قرار گرفته که مسیر رودخانه گرگر را مسدود می کند، این پل بند در فاصله 400 مترى بند ميزان واقع شده و 3 تونل اصلى و چندين تونل فرعى نیز در داخل صخره كنده شده که در هنگام بالا آمدن آب، آب رودخانه را به سه تونل اصلی ایجاده شده هدایت می کند. آبی که در این تونل ها قرار دارد براى چرخاندن حداقل 32 باب آسياب آبى استفاده می شود. امروزه مه این آسیاب ها از کار افتاده آبی که از داخل تونل ها سرازیر می شود بسیار دیدنی و جذاب است.

مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر

از دیگر بخش های سازه های آبی شوشتر مجموعه آسیاب ها و آبشارهای آن می باشد با معماری بسیار منحصربفرد و دیدنی که نشان از فکر هوشمندانه مردم این منطقه در گذشته های دور می باشد که بصورت مهندسی ساخته شده، این مجموعه که از مهم ترین بخش های سازه های آبی بشمار می رود که در دوران ساسانیان ساخته شده و شامل تونل ها، کانال های فرعی، آسیاب های آبی و سد می باشد. در زمانی که آب بالا می آمده آب به داخل تونل های سه گانه که بنام های بلیتی، دهانه شهر و سه کوره بوده روانه و هدایت می شده و از آنجا به کانال های متعددی انتقال داده می شده که برای چرخاندن آسیاب های تعبیه شده، این میزان آبی که به این کانال ها وارد می شده دارای حجم معینی بوده که پره های آسیاب را به حرکت در می آورده، حدود 32 آسیاب در مجموعه آسیاب ها و آبشارها وجودد داشته که اکنون برخی از آنها تخریب و از بین رفته و تعدادی نیز مرمت شده اند. این مجموعه بی نظیر فضایی بسیار زیبا به صورت آبشارهایی مصنوعی و تصویری تماشایی به وجود آورده اند.

بند برج عیار و نیایشگاه صابئین شوشتر

از دیگر بخش های این سازه آبی صنعتی شوشتر می توان به بند برج عیار و نیایشگاه صابئین اشاره کرد، این بند در قسمتی پایین محوطه آبشارها بر روی رودخانه گرگر ساخته شده و قدمت آن به دوران ساسانی باز می گردد، در قسمت شرقی بند برج عیار کانال ها و اتاقک هائی وجود داشته که اکنون بقایایی از آن به جا مانده، که دارای شکل صلیب مانند می باشد. پل بند برج عیار همچنین در نزدیکی بقعه مقام علی قرار دارد که در زمان صفویه تا قاجار به عنوان نیایشگاه صائبین مورد استفاده قرار داشته است.